Η γονιμότητα του άνδρα είναι μια σύνθετη διεργασία που εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η φυσιολογική ανατομία, η σωστή λειτουργία των όρχεων και του γεννητικού συστήματος, καθώς και η παραγωγή επαρκούς και ποιοτικού σπέρματος. Ανάμεσα στους σημαντικότερους παράγοντες που συχνά παραβλέπονται είναι οι ορμονικές διαταραχές, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν άμεσα ή έμμεσα την ικανότητα ενός άνδρα να αποκτήσει παιδί. Οι ορμόνες δρουν ως «αγγελιοφόροι» που ρυθμίζουν τη σπερματογένεση, τη λειτουργία των όρχεων και τα επίπεδα της τεστοστερόνης. Όταν η ορμονική ισορροπία διαταράσσεται, οι συνέπειες μπορεί να είναι σημαντικές, αλλά πολλές φορές και αναστρέψιμες, εφόσον γίνει έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία.

Το ενδοκρινικό σύστημα και η σπερματογένεση

Η παραγωγή του σπέρματος και η έκκριση τεστοστερόνης καθοδηγούνται από τον άξονα υποθάλαμος–υπόφυση–όρχεις. Πρόκειται για ένα σύστημα που λειτουργεί με αρμονία και αλληλεξαρτήσεις:

Ο υποθάλαμος παράγει τη γοναδοτροπίνη-εκλυτική ορμόνη (GnRH).

Η υπόφυση, με τη σειρά της, απελευθερώνει δύο καθοριστικές ορμόνες: τη θυλακιοτρόπο ορμόνη (FSH), που διεγείρει τα κύτταρα Sertoli στους όρχεις για την παραγωγή σπερματοζωαρίων, και τη λουτεϊνοτρόπο ορμόνη (LH), που δρα στα κύτταρα Leydig και ρυθμίζει τη σύνθεση τεστοστερόνης.

Η τεστοστερόνη, πέρα από τον ρόλο της στη σπερματογένεση, επηρεάζει τη λίμπιντο, την ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων, τη μυϊκή μάζα και την ψυχολογία του άνδρα.

Η παραμικρή διαταραχή σε αυτόν τον άξονα μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη γονιμότητα.

Συχνές ορμονικές διαταραχές που επηρεάζουν τη γονιμότητα

Υπογοναδοτροπικός υπογοναδισμός

Πρόκειται για κατάσταση κατά την οποία ο υποθάλαμος ή η υπόφυση παράγουν ανεπαρκείς ποσότητες GnRH, FSH και LH. Ως αποτέλεσμα, οι όρχεις δεν διεγείρονται επαρκώς και η παραγωγή σπέρματος και τεστοστερόνης μειώνεται. Συχνά, οι άνδρες εμφανίζουν:

Μειωμένη λίμπιντο
Ατροφία των όρχεων
Χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης
Ολιγοσπερμία ή αζωοσπερμία

Η διάγνωση γίνεται με αιματολογικό έλεγχο των ορμονών και απεικονιστικό έλεγχο, όπως MRI υπόφυσης. Η κατάσταση μπορεί να είναι συγγενής ή επίκτητη λόγω όγκων, τραυμάτων ή φλεγμονών.

Υπερπρολακτιναιμία

Η αυξημένη προλακτίνη, συνήθως λόγω μικροαδενωμάτων της υπόφυσης, αναστέλλει την έκκριση GnRH και, κατ’ επέκταση, τη λειτουργία του άξονα. Ο άνδρας μπορεί να παρουσιάσει:

Στυτική δυσλειτουργία
Υπογονιμότητα
Μειωμένη τεστοστερόνη
Γυναικομαστία

Η θεραπεία περιλαμβάνει αγωνιστές ντοπαμίνης (όπως η καβεργολίνη) που μειώνουν τα επίπεδα προλακτίνης.

Υπογοναδισμός λόγω ηλικίας

Με την πάροδο του χρόνου, παρατηρείται σταδιακή μείωση της παραγωγής τεστοστερόνης (ανδρόπαυση). Αν και φυσιολογική μέχρι ενός σημείου, σε κάποιους άνδρες οδηγεί σε συμπτώματα όπως:

Μειωμένη λίμπιντο
Ελάττωση όγκου και ποιότητας σπέρματος
Μειωμένη ενέργεια και κατάθλιψη

Η μέτρηση της ολικής και ελεύθερης τεστοστερόνης είναι καθοριστική για τη διάγνωση.

Διαταραχές θυρεοειδούς

Ο υποθυρεοειδισμός και ο υπερθυρεοειδισμός επηρεάζουν τον μεταβολισμό και τη σπερματογένεση. Ιδιαίτερα ο υπερθυρεοειδισμός συσχετίζεται με μειωμένη κινητικότητα των σπερματοζωαρίων, ενώ ο υποθυρεοειδισμός με χαμηλή λίμπιντο και αζωοσπερμία.

Σύνδρομο Klinefelter

Η πιο συχνή χρωμοσωμική αιτία υπογονιμότητας (καρυότυπος 47,XXY), προκαλεί:

Μικρούς όρχεις
Υψηλά επίπεδα FSH και LH
Χαμηλή τεστοστερόνη
Μη αποφρακτική αζωοσπερμία

Η διάγνωση γίνεται με καρυότυπο και ορμονικό έλεγχο.

Συμπτώματα που θα πρέπει να κινητοποιήσουν τον άνδρα

Οι ορμονικές διαταραχές πολλές φορές εξελίσσονται ύπουλα. Αν έχετε κάποιο από τα παρακάτω συμπτώματα, αξίζει να ελέγξετε τα επίπεδα των ορμονών σας:

Μειωμένη επιθυμία και στυτική δυσλειτουργία
Δυσκολία τεκνοποίησης πάνω από 12 μήνες
Ανεξήγητη κόπωση και ελάττωση μυϊκής δύναμης
Απώλεια τριχοφυΐας στο πρόσωπο ή στο σώμα
Γυναικομαστία
Μείωση μεγέθους όρχεων

Ο ουρολόγος-ανδρολόγος θα καθοδηγήσει την κατάλληλη εργαστηριακή διερεύνηση και θεραπευτική αντιμετώπιση.

Διάγνωση και θεραπευτικές επιλογές

Η διάγνωση περιλαμβάνει:

Αιματολογικές εξετάσεις (τεστοστερόνη, LH, FSH, προλακτίνη, TSH)
Σπερμοδιάγραμμα
Απεικονιστικό έλεγχο (υπέρηχο όρχεων, MRI υπόφυσης)
Καρυότυπο σε ειδικές περιπτώσεις

Η θεραπεία είναι εξατομικευμένη και μπορεί να περιλαμβάνει:

Φαρμακευτική διέγερση του άξονα (χοριακή γοναδοτροπίνη, FSH)
Αντικατάσταση τεστοστερόνης (σε περιπτώσεις που δεν υπάρχει επιθυμία για τεκνοποίηση)
Θεραπεία της υποκείμενης αιτίας (π.χ. υπερπρολακτιναιμία)
Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, όταν απαιτείται

Συμπέρασμα

Οι ορμονικές διαταραχές αποτελούν έναν από τους συχνότερους και πιο ύπουλους εχθρούς της ανδρικής γονιμότητας. Παρά τα σοβαρά προβλήματα που προκαλούν, οι περισσότερες περιπτώσεις είναι διαχειρίσιμες και συχνά αναστρέψιμες με σωστή διάγνωση και θεραπεία. Αν έχετε υποψία ορμονικού προβλήματος ή αντιμετωπίζετε δυσκολίες στην τεκνοποίηση, η έγκαιρη επίσκεψη σε εξειδικευμένο ουρολόγο–ανδρολόγο, όπως ο χειρουργός ουρολόγος ανδρολόγος Δρ. Χρήστος Τσαλίκης, είναι το πρώτο βήμα για να αποκαταστήσετε τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού σας και να αυξήσετε τις πιθανότητες επίτευξης εγκυμοσύνης.